موزه‌ها همواره نقش مهمی در انتقال فرهنگ، هویت و تاریخ جوامع بشری دارند. یکی از موزه‌های منحصربه‌فرد ایران، موزه میراث روستایی گیلان است که در دل طبیعتی بکر و سرسبز در پارک جنگلی سراوان و در نزدیکی شهر رشت قرار دارد. این موزه روباز، با بازسازی خانه‌ها و فضاهای روستایی گیلان در مقیاس واقعی، تجربه‌ای ارزشمند از زندگی سنتی و بومی این خطه را در اختیار بازدیدکنندگان قرار می‌دهد.
پیدایش و تاریخچه موزه
ایده‌ی ساخت این موزه برای نخستین بار پس از زمین‌لرزه‌ی خرداد ۱۳۶۹ گیلان و زنجان شکل گرفت. در این حادثه، بسیاری از بناهای سنتی و خانه‌های قدیمی تخریب شدند و بیم آن می‌رفت که بخش بزرگی از میراث فرهنگی و معماری بومی این منطقه برای همیشه از میان برود. به همین دلیل، با ابتکار دکتر محمود طالقانی و گروهی از کارشناسان حوزه فرهنگ و معماری، طرحی جامع برای گردآوری، بازسازی و حفظ خانه‌های روستایی گیلان آغاز شد.
مطالعات گسترده‌ای در حوزه‌های مختلف از جمله مردم‌شناسی، معماری سنتی، آداب و رسوم، نوع معیشت، صنایع دستی، ابزار کار، پوشاک و خوراک انجام گرفت و سپس نمونه‌های واقعی از بناها از روستاهای مختلف به این محل منتقل یا عیناً بازسازی شد.
معماری و بخش‌های مختلف موزه میراث روستایی سراوان
ویژگی اصلی موزه میراث روستایی گیلان در این است که بازدیدکننده در فضای باز، بافت واقعی و زنده‌ی یک روستای سنتی را تجربه می‌کند. بناها با همان مصالح و سبک سنتی ساخته شده‌اند؛ سقف‌های پوشالی و کاهگلی، ایوان‌های چوبی، دیوارهای خشتی و پنجره‌های چوبی همه یادآور زندگی گذشته‌اند.
در این موزه، خانه‌ها و بناهای مربوط به مناطق مختلف گیلان به نمایش گذاشته شده‌اند. به طور کلی این مجموعه شامل حوزه‌های زیر است:
- روستاهای جلگه‌ای شرق
- روستاهای جلگه‌ای مرکز
- روستاهای جلگه‌ای غرب
- روستاهای کوهپایه‌ای شرق
- روستاهای کوهپایه‌ای غرب
- روستاهای کوهستانی شرق
- روستاهای کوهستانی غرب
- روستاهای ساحل شرق
- روستاهای ساحل غرب
هر یک از این حوزه‌ها دارای ویژگی‌های خاص معماری و سبک زندگی بوده و در موزه بازسازی شده‌اند. برای نمونه، خانه‌های مناطق کوهستانی با توجه به سرمای شدید و بارش برف دارای سقف‌های شیب‌دارتر هستند، در حالی که در جلگه‌ها ایوان‌های وسیع و باز به چشم می‌خورد.
نمایش زندگی و فرهنگ بومی
موزه تنها به بناها محدود نمی‌شود، بلکه همه جنبه‌های زندگی روستایی در آن بازآفرینی شده است. وسایل زندگی، ابزار کشاورزی، صنایع دستی، پوشاک محلی، خوراکی‌ها، و حتی فضاهایی مانند آغل دام‌ها، باغچه‌ها و کارگاه‌ها بازسازی شده‌اند. درون هر خانه وسایل سنتی مانند حصیر، کوزه‌های سفالی، چراغ‌های نفتی، جاجیم و دیگر وسایل مورد استفاده روستاییان قرار داده شده تا بازدیدکننده بیش از پیش حس حضور در یک روستای واقعی را تجربه کند.
یکی از نکات جالب توجه در موزه، برگزاری آیین‌ها و جشن‌های محلی است. گاهی گروه‌های هنری بومی در این مکان به اجرای موسیقی و نمایش‌های سنتی می‌پردازند و بازدیدکنندگان می‌توانند با آداب و رسوم مردم گیلان از نزدیک آشنا شوند.
چگونگی ایجاد بناها در موزه میراث روستایی گیلان
برای ایجاد بناهای موزه میراث روستایی گیلان، در ابتدا گروهی از کارشناسان به روستاهای مختلف اعزام شدند تا خانه‌ها و بناهای ارزشمند را شناسایی کنند. پس از انجام مطالعات دقیق و برداشت معماری، نقشه‌برداری و بررسی مصالح مورد استفاده، بناها به‌صورت جزء به جزء شماره‌گذاری و سپس به محل موزه منتقل شدند. در ادامه، با همان مصالح اصلی نظیر چوب، خشت، نی و سنگ، بازسازی بناها انجام گرفت تا کوچک‌ترین جزئیات نیز مطابق نمونه‌ی واقعی حفظ شود.
اهداف موزه
هدف اصلی از ایجاد موزه میراث روستایی گیلان، حفظ فرهنگ بومی و دانش سنتی است. این مجموعه در واقع یک کلاس زنده برای آموزش و پژوهش محسوب می‌شود. دانشجویان، پژوهشگران و گردشگران می‌توانند در این فضا با معماری، سبک زندگی، کشاورزی و صنایع دستی بومی آشنا شوند. همچنین این موزه به نسل‌های آینده کمک می‌کند تا ریشه‌های فرهنگی خود را بهتر بشناسند.
ساعات بازدید و امکانات
ساعات بازدید از موزه در فصول مختلف سال متفاوت است:
- بهار: از ساعت ۱۰ صبح تا ۱۸:۳۰
- تابستان: از ساعت ۱۰ صبح تا ۱۹
- پاییز: از ساعت ۱۰ صبح تا ۱۷
- زمستان: از ساعت ۱۰ صبح تا ۱۶:۳۰
موزه همه روزه به جز برخی تعطیلات رسمی (مانند تاسوعا، عاشورا و سالروز رحلت پیامبر اسلام (ص)) باز است و امکان بازدید برای عموم فراهم می‌باشد.
اهمیت گردشگری
موزه میراث روستایی گیلان یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری استان به شمار می‌آید و گردشگران داخلی و خارجی بسیاری را به خود جذب می‌کند. بازدید از این موزه فرصتی است تا علاوه بر لذت بردن از طبیعت زیبای پارک سراوان، با سبک زندگی و فرهنگ اصیل گیلانی آشنا شد.
این موزه به عنوان الگویی موفق از موزه‌های فضای باز در ایران شناخته می‌شود و می‌تواند زمینه‌ای برای توسعه گردشگری فرهنگی و پایدار در کشور باشد.
نتیجه‌گیری
موزه میراث روستایی گیلان تنها یک مکان گردشگری نیست، بلکه فضایی زنده برای شناخت و حفظ میراث فرهنگی و هویتی مردمان گیلان است. بازسازی خانه‌ها و نمایش شیوه‌ی زندگی بومی، پلی میان گذشته و امروز ساخته است تا همگان دریابند که سنت‌ها و دانش نیاکان، سرمایه‌ای ارزشمند برای آینده هستند. برای کسب اطلاعات بیشتر می توانید به وب سایت رسمی موزه به آدرس https://www.gecomuseum.ir مراجعه نمائید.
سوالات متداول درباره موزه میراث روستایی گیلان
۱. موزه میراث روستایی گیلان کجاست؟
این موزه در پارک جنگلی سراوان و در ۱۸ کیلومتری جاده رشت–قزوین واقع شده است.
۲. هدف از ایجاد موزه چه بوده است؟
هدف اصلی، حفظ و معرفی معماری سنتی، سبک زندگی و فرهنگ بومی روستاهای گیلان و جلوگیری از فراموشی آن‌هاست.
۳. بناهای موجود در موزه چگونه به این مکان منتقل شده‌اند؟
خانه‌ها و بناهای روستایی پس از شناسایی، جزء به جزء شماره‌گذاری و سپس با همان مصالح سنتی مانند چوب، خشت و نی در محل موزه بازسازی شده‌اند.
۴. آیا در موزه فقط خانه‌های مسکونی وجود دارد؟
خیر، علاوه بر خانه‌ها، فضاهایی مانند طویله، انبار، باغچه، محل نگهداری دام و کارگاه‌های سنتی نیز بازسازی شده‌اند.
۵. ساعات بازدید از موزه چگونه است؟
- بهار: ۱۰ صبح تا ۱۸:۳۰
- تابستان: ۱۰ صبح تا ۱۹
- پاییز: ۱۰ صبح تا ۱۷
- زمستان: ۱۰ صبح تا ۱۶:۳۰
۶. آیا در موزه برنامه‌های فرهنگی هم برگزار می‌شود؟
بله، در برخی روزها مراسم سنتی، جشن‌های بومی، موسیقی محلی و نمایش‌های آیینی برگزار می‌شود تا بازدیدکنندگان با فرهنگ گیلانی بیشتر آشنا شوند.
۷. آیا بازدید از موزه برای پژوهشگران و دانشجویان هم مناسب است؟
قطعاً، این موزه یک فضای زنده‌ی پژوهشی است که امکان مطالعه در حوزه معماری بومی، مردم‌شناسی، صنایع دستی و فرهنگ عامه را برای پژوهشگران و دانشجویان فراهم می‌کند.
